۱⃣ ریشه تاریخی شب چله
شب چلە را برخی مورخان شب تولد خورشید (خۆر) دانستەاند و یکی از دلایل پیوند این شب با آیین مهرپرستی یا #میترایسم همین تقدس “مهر” یا “خۆر” می باشد.
در کتاب ” آثارالباقیه” ابوریحان بیرونی، ص ۲۲۵، از روز اول دی ماە با عنوان”خور” یاد شدە است، و در قانون مسعودی روز اول دی ماە با نام (خُرە روز= خرم روز) یاد شده است.
(هنوز هم در زبان کوردی “خوەر” معادل خورشید می باشد.)
لغت “چل” در زبانهای ایرانی و از جملە کوردی به معنی عدد چهل می باشد، که عددی مقدس در آیین های کهن زاگروس است که بعدها در آیین های سامی نیز این عدد، تقدس خود را حفظ کرد، این عدد مقدس، هنوز هم در آیین یارسان= اهل حق که آیینی ایرانی- کوردی است. وجود دارد.
در کوردەواری زمستان به چله بزرگ ( ٤۰ روز ) و چله کوچک ( ۲۰ روز ) تقسیم می شود.
شب چله، شب پایانی پاییز و ورود به “چله گەورە” ابتدای زمستان می باشد.
از دیگر نمادهای این شب، کە بازهم ریشه در آیین میترایسم در زاگروس کهن دارد، #رنگ_قرمز میوەهای اَنار و سیب قرمز و هندوانه است، کە این رنگ از نمادهای آیین #میترا بودەاند.
۲⃣ آداب برگزاری شب چله
آجیل و تنقلات بخشی از این سفره است که “شەوتەقە” و “شەوچەڕە” گفته می شود.
در زبان کوردی به آجیل “شەوتەقە”می گویند “تەقانن” در زبان کوردی، معادل شکستن آجیل در زبان فارسی است. که فعل تەقانِن در کوردی معادلهای دیگری مانند ” تۊکانِن”، “توکانِن” و “شِکانِن” را دارد.
(شەوتەقە اصطلاحی بود، برای شبهای زمستان مانند: شەوچلە، که در آن آجیل و تنقلات شکستە و خوردە می شد.)
دلمه با برگ مو غذای اصلی شب چله میان مردم کورد است.
طرح معما (مەتەڵ، مەسیلە)، شاهنامەخوانی ( کوردی و فارسی) و نقل داستانها و افسانەهای کهن از جمله بخش های اصلی شب چله می باشند.
۳⃣ جغرافیای تاریخی یلدا
«یلدا» برگرفته از واژهٔ سریانی ܝܠܕܐ و به معنای زایش و تولد است.
چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیده‌اند.
شب چله در حوزه ایران فرهنگی از #کشمیر تا #افغانستان و بخش‌هایی از #پاکستان و شمال #هند، #تاجیکستان، کردستان، قفقاز، آذربایجان و… با آیین‌هایی خاص برگزار می شود. که ریشەای مشترک چند هزار سالەدارند.
۴⃣ دین و اعیاد باستانی
اعیاد باستانی که پیوند و ارتباطی تاریخی با آئین های کهن سرزمین ما داشته و دارند، با رشد و نمو دین اسلام در ایران و کردستان از میان نرفتند. زیرا خاستگاه مردمی داشته و بخشی از فرهنگ مردم بودند و اسلام هم در تقویت فرهنگ، آداب و سنن حَسنه ملل تازه مسلمان، به تقابل نپرداخت و هر جا لازم شد با زبان نو به توجیه و تقویت آنها هم پرداخت.
تمام ادیان آسمانی و مکاتب بشری بر تحکیم پیوندهای خویشاوندی و استحکام روابط خانوادگی تاکید و توجه خاص دارند و صله رحم را به عنوان یک ارزش الهی و انسانی ارج نهادەاند.
بعنوان نمونه خداوند متعال در قرآن می فرماید: “و اتَّقوا اللهَ اَّلذی تَسائَلونَ بِهِ و الاَرحامَ انَّ اللهَ كانَ عَلیكُم٘ رَقیباً”
(بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست می کنید و درباره #ارحام کوتاهی نکنید، همانا خداوند مراقب شماست.)
و یا پیامبر اکرم می فرماید: ” … سفارش می کنم که #صله_رحم نمایید. گرچه مستلزم پیمودن یک سال راه باشد. زیرا صله رحم از مسائل مهم دین است”.
در منابع فقهی صله رحم را بطور مطلق واجب دانسته اند! حتی نسبت به خویشاوندانی مرتد یا کافر .
دهها سفارش و تاکید قرآنی و بزرگان دین و دانشمندان علوم اجتماعی و روانشناسی در این رابطه نشان از ضرورت ارتباط و رفت و آمد و دیدارهای خویشاوندی دارد.
و یکی از مهتمرین موارد مشترک تمام اعیاد ملی و مذهبی با هم بودن و برای هم بودن است که شب چله هم از این قاعده انسانی جدا نیست.
